PISMA
O.K.
Sistem pisanja Jermenije
Svetac koji je smislio alfabet
Mesrop Maštoc je jermenski erudita plemenitog porekla koji je živeo od 362. do 440. godine. U mladosti je postao sekretar kralja Hosrova IV, tadašnjeg vladara Jermenijom. Ipak, urzo je napustio unosnu službu radi isposničkog života u manastiru. Vreme provedeno u manastiru iskoristio je da se spremi za misionarsku delatnost. Iako je Maštoc bio prilično uspešan u širenju hrišćanstva, veliki problem je predstavljao nedostatak nacionalnog pisma zbog čega su koriščena tuđa tako da je tekst Svetog pisma morao da usmeno prevodi Jermenima.
Danas se smatra da je jermensko pismo stvoreno 405. godine. Od tog doba nastaje jermenska književnost i dolazi do formiranja nacionalnog identiteta.
Sam Maštoc je predavao u jermenskom manastiru Amaras. Ubrzo, širom zemlje osnivaju se škole gde se uči novo pismo. Prvo delo koje je njime bilo napisano je prevod Biblije. Nakon što prvobitna verzija prevoda nije bila valjana, došlo se do grčkih tekstova na osnovu kojih je izrađena Biblija na jermenskom, 434. godine, koja se i danas koristi u tamošnjim crkvama.
Brojna značajna dela ostala su sačuvana zahvaljujući jermenskim prevodima, odnosno pronalasku pisma. Odluke vaseljenskih sabora i crkvena služba su takođe prevedeni na jermenski. Maštoc je kao izumitelj pisma, posle smrti, dobio status sveca. Ima stručnjaka koji veruju da je izmislio još dva sistema pisanja.
Drevni jermenski rukopis |
Tokom Maštocovog života, pismo je imalo 36 slova koja su imala i brojnu vrednost. U 12. veku dodata su još dva slova koja odgovaraju glasovima o i f. Poslednje, 39. slovo predstavlja ligaturu što podrazumeva da se dve grafeme spoje u jedan glif. Preovladava mišljenje da je, kao osnova, poslužilo grčko pismo, što se prevashosno odnosi na redosled slova. Oblik slova je sličan kao kod Grka, izuzev u slučajevima gde je trebalo da budu označeni jermenski glasovi, tj. oni koji ne postoje u grčkom.
Ima izvora u antici koji govore o postojanju pisma tog naroda i pre Mesropa Maštoca, iako za ovo ne postoje dokazi. Navodno je Maštoc saznao za to i pokušao da ta drevna slova uključi u svoje pismo. Po svemu sudeći, radilo se o ritualnim magijskim znacima.
Jermenske novine
Tabla sa jermenskim slovima za decu |
Kroz istoriju su postojala četiri stila pisanja. U Maštocovo doba pa sve do 13. stoleća, primenjivan je stil erkatagir, što u bukvalnom prevodu znači: gvožđem okovan, odnosno nepromenjiv. On se i danas upotrebljava prilikom pisanja na čvrstom materijalu. To su krupni, jasni i zaokrugljeni znakovi.
Od 10.veka javlja se kurzivna forma bolorgir. Najviše je zastupljena u štampanim tekstovima. Svojstvena su joj mala i velika slova. Pisanje malim slovima postalo je veoma često među jermenskim iseljenicima, počev od 16. veka. Ovaj vid pisma se naziva notrgir. Danas je najviše prisutan šeghagir, odnosno iskošeno pisanje.
Skulpture jermesnih slova napravljena povodom 1600 godina od Maštocovog stvaranja pisma |
Najstariji poznati natpis u tvrdom materijalu je na crkvi svetog Sarkisa i potiče iz osamdesetih godina 6. veka. Pomenuta crkva se danas nalazi u Turskoj.
Dvadesetih godina prošlog veka, u doba SSSR-a, dolazi do pravopisne reforme. Tada su jedan digram i ligatura promenjeni u dva nova slova.
Jermenska reč za pismo je ajbuben. Nastala je od naziva prva dva slova alfabeta. U nazivima pojedinih slova vidljiva je sličnost sa grčkim, odnosno semitskim ekvivalentima. Piše se sleva na desno. Kuriozitet predstavlja činjenica da, na ovom pismu, nisu stvarani tekstovi samo na jermenskom jeziku: preko 2500 knjiga na turskom je, u vremenskom rasponu od dva i po veka, pisano jermenskin alfabetom.
U Otomanskom carstvu je primenjivan uporedo sa arapskim pismom. Takođe, i određene knjige na kurdskom jeziku ispisane su jermenskim pismom.
Izuzetno lepi jermenski zlatnici posvećeni Maštocu i pismu |
O.K.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
