VELIKI ISTRAžIVAčI

G. Tomljenović

Marko Polo na Putu svile

Zapis čuda sveta

Prošlo je gotovo sedam i po vekova od kako je legendarni venecijanski morepolovac i istraživač krenuo u veliku azijsku avanturu dugu četvrt veka

Uporedo sa završnim svečanostima obeležavanja 500. godišnjice od kako je Ferdinand Magelan oplovio svet, uskoro će se navršiti i sedam i po vekova od kako je njegov veliki prethodnik, legendarni Marko Polo, 1271. krenuo u svoju azijsku avanturu dugu gotovo četvrt veka. Ime ovog srednjevekovnog venecijanskog trgovca i istraživača već stolećima je sinonim za avanturistička putovanja u daleke krajeve, i sinonim za jedan od najdetaljnijih i najinspirativnijih svetskih putopisa.
“Putovanja Marka pola”, pisana rukom i objavljena 1300. godine, još za njegovog života su prevedena na više evropskih jezika, te je knjiga bila vodič za ondašnje kartografe i velika inspiracija za srednjevekovne istraživače poput Kristifora Kolumba. Štaviše, taj zapis je i danas inspirativno putopisno štivo.

Putovanje u Aziju

Marko Polo rođen je oko 1254. godine u porodici bogatih venecijanskih trgovaca. Nejasno je, međutim, da li je rođen u Veneciji ili na dalmatinskom ostrvu Korčuli, gde su njegov otac i stric, braća Nikolo i Mafeo Polo osnovali trgovačku postaju. Zna se, ipak, da je Marko Polo bar deo svog detinjstva proveo u Veneciji (Mletačkoj Republici), tada gradu-državi od velikog značaja za međunarodnu trgovinu, gde je stekao dobro obrazovanje. Učio je jezike, matematiku, trgovinu, upravljanje teretnim brodovima…
Za to vreme, njegovi otac i stric su čuvenim Putem svile, trgovačkom rutom između Evrope i Azije dugom 5000 km - stigli i do Kine, a 1266. godine i do samog dvora mongolskog vođe Kublaj-kana. Unuk velikog osvajača Džingis-kana je, inače, bio vema cenjeni kineski vladar, osnivač dinastije Juan (ili Mongolske dinastije), koji se veoma zainteresovao za kulturu i religiju svojih gostiju iz Evrope. Zamolio ih je da budu njegovi ambasadori na Zapadu, te je po njima poslao pismo Papi Klementu IV, sa molbom da u Kinu pošalje fratre i svetu vodicu. Misiju braće Polo unekoliko je omela Papina smrt 1268. tako da tek 1271. godine ponovo kreću put Kine, posle najdužeg izbora Pape u istoriji katoličke crkve. Ovog puta, sa sobom vode i 17-godišnjeg Marka Pola.

U pratnji dvojice fratara, braća Polo i mladi Marko nose Kublaj-kanu Papino pismo i poklone. Fratri ubrzo odustaju od daljeg putovanja, sa prvim ulaskom u ratna područja pa porodica Polo putovanje nastavlja bez njih. Troipogodišnje putovanje su započeli plovidbom po Mediteranu do Bliskog istoka, a zatim kopnom do Persije (današnjeg Irana), pa preko pustinje Gobi, Mongolije i dalje Putem svile, u Kinu.
Interesovanje Marka Pola za mongolske običaje i kulturu nije ostalo neprimećeno. Kao poliglota koji je već govorio četiri strana jezika, Marko je vrlo brzo počeo verbalno da komunicira i na jeziku svog azijskog domaćina, kao i da piše, a zanimao ga je i tamošnji stil ratovanja. Kublaj-kan je bio impresioniran mladim Evropljaninom, te ga je postavio na visoko mesto u svojoj administraciji. Slao ga je u brojne misije u Kini, Burmi i Indiji. Jer, za razliku od drugih izaslanika kineskog vladara, Marko Polo je u svoje izveštaje o obavljenim misijama unosio i obilje detalja o ljudima i običajima koje je tom prilikom upoznavao. Tokom 17 godina u službi Kublaj-kana, Marko Polo je posetio mnoge daleke krajeve sveta  koje će drugi Evropljani upoznavati tek vekovima kasnije.

Rat i zarobljeništvo

O povratki kući, Marko i braća Polo počeli su da razmišljaju u vreme kad je njihov zaštitinik Kublaj-kan zašao u pozne godine. Kineski vladar je uživao u njihovom društvu i nerado ih je pustio da odu, ali ih nije sprečio; kao poslednji zadatak, dao im je da mongolsku princezu Kokačin isprate do Persije, gde je ona trebalo da se uda za persijskog princa Arguna.
Put Persije su krenuli morskim putem, Južnim kineskim morem do Sumatre, a potom preko Indijskog okeana do Persijskog zaliva. Njihova plovidba do Hormuza, tesnaca koji zatvara Persijski zaliv, trajala je dve godine i bila je vrlo teška jer je, prema izveštajima Marka Pola, tom prilikom umrlo oko šesto putnika i članova posade. Budući da nije bilo detalja o tome, spekulisalo se da su oni bili žrtve bolesti, skorbuta ili kolere, kao i gusarskih i napada različitih domorodačkih grupa. Princeza Kokačin je sa svojim pratiocima stigla u Persiju, gde se ispostavilo da je njen verenik u međuvremenu preminuo, te su se Marko i braća Polo tamo zadržali neko vreme, dok za princezu nije nađena druga prilika za udaju. U Persiji su saznali i za smrt Kublaj-kana, ali im je zlatna tabla - neka vrsta “diplomatskog pasoša” koji su od njega dobili - i nadalje pomagala da bezbedno putuju i dobiju svaku potrebnu pomoć.

Put ih je dalje vodio do Trabzona, grada na obali Crnog mora (na severoistoku današnje Turske), koji je tada bio je jedna od značajnih stanica na Putu svile, kapija ka Persiji na jugoistoku i Kavkazu na severoistoku. Grad je bio važno odredište za venecijanske i trgovce iz Đenove koji su tamo prodavali laneno i vuneno platno. Iz Trabzona su dalje plovili Crnim morem do Carigrada, a zatim Sredozemnim, do Venecije gde su stigli u zimu 1295. godine. Nakon 24 godine odsustva, iz Azije su doneli veliko bogatstvo, između ostalog u zlatu i dragom kamenju, ali i jednu neverovatnu novinu - tkaninu od azbesta.
Po povratku u Veneciju, Marko Polo se našao usred sukoba gradova-država, Venecije i Đenove. Budući da se uključio u rat, od strane pobedničkih Đenovljana zarobljen je kao zapovednik venecijanske galije. Tokom zarobljeništva, Marko Polo upoznaje pisca Rustičela iz Pize (Rusticello da Pisa), takođe zarobljenika, koji je 1298. godine počeo da beleži svedočenja Marka Pola. Rustičelo je sa fascinacijom slušao Polove priče o njegovoj dvadesetčetvorogodišnjoj avanturi po prostranstvima Azije, od pustinje Gobi do Tibeta, kao i o njegovom drugovanju i službi na dvoru Kublaj-kana… Oko 1300. godine, Rustičelovi zapisi o avanturama Marka Pola pojavili su se u rukopisu na francuskom jeziku, pod naslovom “Livres des merveilles du monde” ("Knjige čuda sveta"), poznatijem u kasnijem engleskom prevodu kao “Putovanja Marka Pola”. Knjige su u to doba bile vrlo retke jer je svaki novi primerak pisan i ilustrovan rukom. Ipak, “Putovanja Marka Pola” su bila popularna, što je redak uspeh u vreme pre štampanja.
Knjiga je još tokom života Marka Pola prevedena na mnoge evropske jezike, uključujući latinski, italijanski i engleski jezik. Originalni rukopis je izgubljen, ali se zna da postoji oko 150 primeraka na raznim jezicima, s tim što među njima postoje razlike zato što je, tokom prepisivanja i prevođenja nastajalo mnogo grešaka.
Rat između Venecije i Đenove završio se leta 1299. godine, i ratni zarobljenici su pušteni. Marko Polo se vratio u Veneciju, gde se oženio i dobio tri kćerke. Kao bogati trgovac, više nije daleko putovao, i u Veneciji je ostao sve do svoje smrti 1324. godine.

Da li puta zaista bilo…

Posle gotovo četvrt veka van Evrope, Marko i braća Polo u Veneciji nisu bili dočekani onako kako su se nadali. Venecijanski (venetski) jezik jedva da su govorili, porodice jedva da su ih i prepoznale, a mnogi nisu verovali u njihove priče o velikom putovanju.
Za života Marka Pola, ali i mnogo kasnije, bilo je skepticizma i sumnji da je legendarni istraživač zaista stigao do Kine i dvora u Pekingu. Neki istoričari su isticali da  ime Marka Pola nije zabeleženo u ondašnjim dokumentima, kao što su “Anali carstva”, i ukazivali su na upadljive propuste u njegovim opisima Dalekog istoka. U novije vreme, istoričarka Fransis Vud je, na primer, 1995. godine tvrdila u svojoj knjizi „Da li je Marko Polo bio u Kini?“ da čuveni Venecijanac nikad nije stigao dalje od Crnog mora, navodeći da njegov putopis ne pominje Veliki (kineski) zid, praksu vezivanja ženskih stopala, upotrebu štapića za jelo, ili tradiciju ispijanje čaja.
S druge strane, istraživanje H. U. Vogela sa nemačkog Univerziteta Tibingen “rehabilituje” Marka Pola. U knjizi „Marko Polo je bio u Kini“, ovaj profesor kineske istorije razmatra argumente skeptika i tvrdi, na primer, da Polo ne pominje Veliki zid jer je on dovršen tek nekoliko stotina godina kasnije, za vreme dinastije Ming, kao i da su kineski zapisi iz 13. i 14. veka rutinski prelazili preko poseta zapadnih izaslanika. Kao krunski dokaz u prilog Marku Polu, Vogel navodi detaljan opis valute i proizvodnje soli u doba dinastije Juan. Prema prof. Vogelu, Polo dokumentuje ove aspekte mongolsko-kineske civilizacije detaljnije od bilo kog svog zapadnog, arapskog ili persijskog savremenika. Polove tvrdnje o veličini papirnog novca i vrednosti soli, između ostalog, potvrđuju arheološki dokazi i kineski dokumenti iz tog vremena.

Četiri knjige “Putovanja Marka Pola” podeljena su u četiri knjige. Prva knjiga opisuje zemlje Bliskog istoka i Srednje Azije, dok se druga bavi Kinom i dvorom Kublaj-kana. U trećoj knjizi su opisane neke od primorskih regija Istoka: Japan, Indija, Šri Lanka, jugoistočna Azija i istočna obala Afrike. Četvrta knjiga opisuje neke od tadašnjih ratova između Mongola i naroda iz oblasti krajnjeg severa, poput Rusije.

U međuvremenu su i drugi istraživači i istoričari potvrdili većinu onoga o čemu je Marko Polo pisao. Može se reći da je danas opšteprihvaćeno da je Marko Polo o svemu verno izveštavao, mada su neki izveštaji verovatno poticali i od drugih ljudi, koje je upoznavao na putu. U svakom slučaju, pretpostavka da nije posetio Kinu otvara više pitanja nego što daje odgovora. Sam Marko Polo je, za života, uprkos svim sumnjičenjima, čvrsto stajao uz svoje putopise. Navodno su neke od njegovih poslednjih reči, na samrtnoj postelji, bile da “nije ispričao ni pola od onoga što je video”. 

G. Tomljenović

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"