PISMA
O.K.
Sistemi pisanja Gruzije
Tri alfabeta za milenijum i po
Kavkaska Iberija gde je nastao asomtavruli
|
Kroz istoriju razvila su se čak tri gruzijska pisma. Najpre se pojavilo asomtavruli, za koje se zna da je postojalo još u 5. veku. U središnjem delu Gruzije je region Kartli, gde je postojala drevna država od ranog 4. do poznog 6. veka. U toj oblasti je sveta Nina propovedala hrišćanstvo pa brojni naučnici veruje da je to blisko povezano sa stvaranjem asomtavrulija.
Najstariji pronađeni gruzijski natpisi potiču iz 430. godine n.e. Otkriveni su u jednom gruzijskom manastiru, u Judejskoj pustinji. Reč je o natpisima iz Bir el Kuta, o pismu za koje se smatra da je nastalo u periodu oko prve polovine 4. stoleća. Najpre su na tom sistemu pisanja monasi prevodili Bibliju i druge hrišćanske tekstove. Pismo odlikuje zaobljenost.
Vremenom je opao značaj asomtavrulija, ali su sačuvani brojni spomenici jer se ova forma pisma koristila do 18. veka. Takođe, primenjivala se u naslovima rukopisa i za početna slova poglavlja koja se iluminiraju.
Asomtavruli pismo
Novčić Stefana I kneza Iberije iz poznog šestog veka sa asomtavruli pismom |
Sam naziv može da navede na pogrešan zaključak budući da sva tri gruzijska pisma nemaju ni velika ni mala slova - bar u prvo vreme sva su slova bila jednake visine.Većinu karakterišu prave linije koje se susreću pod desnim uglovima. Vremenom je došlo do promena. To se ogledalo u visini u gornjem i donjem produžetku slova.
Teško je utvrditi ko je tvorac asomtavrulija. Neki veruju da je to veliki jermenski naučnik Mesrop Maštoc, za koga se zna da je stvorio jermensko pismo.
Jermenski velikan Mersop Maštoc kome neki stručnajci pripisuju i stvaranje gruziskog pisma
levo: Poster na asomtavruliju
desno: Najstariji natpisi na gruzijskom odnosno na asomtavruliu iz Bir El Kuta |
Moguće je da je jermensko sveštenstvo, ako ne sam Maštoc, imalo bitnu ulogu u nastanku prvobitnog sistema pisanja kod Gruzina. Sa druge strane, vidljivi su grčki uticaji. Sva gruzijska pisma, uz retke izuzetke, imaju redosled koji je srodan grčkom pismu a sličnosti ima i kod brojne vrednosti slova.
Novčić kraljice Tamat na
asomtavruli pismu |
Nakon asomtavrulija, od 9. veka razvila se nushuri, pisana varijanta svog prethodnika. Inače nushuri označava raspored, odnosno inventar. Slova su nagnuta udesno i različite su visine. U cilju bržeg pisanja, ima jednostavnije i ugaone oblike. Piše se u četiri reda i uglavnom je korišćeno za knjige.
U današnje vreme, asomtavruli i nushuri upotrebljava isključivo Gruzijska pravoslavna crkva. U 10. veku pojavio se mhedruli, koje je postalo pismo državne administracije, što je ostalo do danas. Na mhedruliju nastaju povelje gruzijskih kraljeva, ispisuju se dokumentacija i natpisi i mahom se koristi za sekularne poslove. Označava konjicu ili vojsku. Poput nushurija, piše se u četiri reda i karakterišu ga zaokruženi oblici.
Kod Gruzijaca je sve izraženiji kaligrafski oblik pisanja, gde se primenjuje uparivanja slova, a to omogućava slobodnije forme kaligrafije. Nekada su sva tri pisma imala 38 slova. Jedno udruženje gruzijskih intelektualaca je 1879. donelo odluku da ukine 5 slova pa su tako, u modernom gruzijskom jeziku, ostala 33 slova.
Nushuri rukopis iz desetog veka |
O.K.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
