TEMA BROJA

Vladica Božić

Obnovljivi izvori energije / Mogućnosti korišćenja u Srbiji

Izvodljivo a neiskorišćeno

Većina zemalja u svetu, kao glavni izvor za dobijanje energije, još uvek koristi ugalj i naftu i njene derivate. Kako se zalihe fosilnih goriva brzo smanjuju, većina ovih zemalja će se, u bliskoj budućnosti, suočiti sa ozbiljnom nestašicom energije. Takođe, veliki porast potrošnje, praćen povećanjem broja stanovnika, primoraće sve zemlje da u budućnosri povećaju korišćenje obnovljivih izvora energije (OIE) za podmirivanje svojih energetskih potreba, iako su troškovi korišćenja obnovljivih izvora energije iznad troškova korišćenja fosilnih goriva.

Obnovljivi izvori energije se, prema Međunarodnoj agenciji za energetiku, dele na:
1. Klasične: sagorljivi obnovljivi i otpaci (čvrsta biomasa, drveni ugalj, poljoprivredni i životinjski otpaci, komunalni i industrijski otpaci, biogas) i hidroelektrane.
2. Nove: male hidroelektrane, geotermalna energija, sunčeva energija, vetar, energija mora (talasi, plima i oseka, termalni gradijenti).

Mogućnosti Republike Srbije u obnovljivim izvorima energije

Hidropotencijal

Ukupan tehnički iskoristiv hidropotencijal u Republici Srbiji procenjuje se  na17.000 GWh (1.46 Mtoe - 1 Mtoe = 11.630.000 MWh) godišnje, od čega se sada koristi oko 10.000 GWh (0,86 Mtoe), što je oko 59%, i to gotovo sve u velikim hidroelektranama (HE). U trenutno neiskorišćenom hidroelektričnom potencijalu, oko 1900 GWh godišnje (preko 25%) tehničkog potencijala odnosi se na male hidroelektrane (manje od 10 MW), na oko 900 potencijalnih lokacija na rekama u Srbiji, uključujući male reke, sa oko 600 MW moguće instalirane snage. Treba napomenutu da klimatske promene u budućnosti mogu uticati na proizvodnju energijeiz OIE, i da se najveći uticaj očekuje na hidroelektrični potencijal. Zbog prognoziranog smanjenja padavina, očekuje se da će se proizvodnja električne energije u HE u našem regionu smanjiti za 10-35% u periodu 2080-2100. godine, u odnosu na prosečnu proizvodnju u referentnom periodu 1961-1990. godine.

Geotermalna energija

Republika Srbija je zemlja sa najvećim potencijalom za proizvodnju geotermalne energije u regionu i sa najvećim brojem lokaliteta. Postoje podaci o 160 geotermalnih izvora, uglavnom na teritoriji Vojvodine, Posavine, Mačve i centralne Srbije, sa temperaturom vode od 15°C do 96°C, koja bi se mogla koristiti i za proizvodnju električne i toplotne energije. Više od 50 lokacija ima potencijal veći od 1 MW. Procene ukupnog potencijala geotermalne energije u Srbiji su oko 800 MWt, što može proizvesti oko 0,2 Mtoe.
Trenutna upotreba geotermalne energije u Republici Srbiji je mala u odnosu na njen potencijal. Ukupna instalirana potrošnja energije je 83 MWt, od čega su 36 MWt u balneologiji, a 47 MWt se koristi za druge vrste upotrebe kao što su poljoprivreda i grejanje prostora, sa dodatnih 6 MVt toplotnih pumpi. U ovom trenutku, geotermalna energija štedi približno 5000 t sirove nafte godišnje (oko 0,005 Mtoe).

Solarna energija

Ukupan potencijal solarne energije u Srbiji iznosi 7.450 GWh (ili 0,64 Mtoe), na osnovu prosečne godišnje insolacije od oko 1400 kWh/m2 (što je znatno više nego u mnogim evropskim zemljama). Prosek za Evropu iznosi oko 1000 kWh/m2, a prosečna dnevna vrednost oko 3,8 kWh/m2 sa planiranom procenom po kojoj svaka stambena jedinica instalira oko 4 m2, što bi ukupno iznosilo 10,6 miliona m2.
Iako se termo-solarne jedinice koriste za grejanje vode i prostora u domaćinstvima i turističkom sektoru u Republici Srbiji, još uvek ne postoji sistematski pristup njegovoj potencijalnoj primeni. Zbog malog broja instaliranih fotonaponskih (PV) kapaciteta, trenutna proizvodnja solarne energije procenjena je na 0,3GWh godišnje, što je zanemarljivo u odnosu na trenutno tehnički iskoristiv potencijal koji iznosi 540 GWh/godišnje (0,046 Mtoe/godišnje) ako bi kapacitet instalisanih solarnih elektrana bio 450 MW.

Energija vetra

Potencijal energija vetra uSrbiji je značajan, uglavnom u oblastima gde duva košava (istočna Srbija, Panonska ravnica i neka planinska područja kao što su istočna strana Kopaonika, područje Zlatibora i Peštera i lokaliteti planinskih prevoja na nadmorskim visinama iznad 800 m). Područje sa odgovarajućim vetrom pokriva 471 km2, a površina od 224 km2 identifikovana je kao područje gde je prosečna brzina vetra iznad 6 m/s, za 50% vremena tokom godine. Ukupni maksimalno tehnički iskoristivi kapacitet, koji je moguće instalirati procenjen je na 1.300 MW na lokalitetima sa prosečnom brzinom vetra od 5 m/s ili više, što daje ukupan godišnji potencijal od 2300 GWh/godišnje (oko 0,2 Mtoe). Trenutna proizvodnja energije vetra procenjena je na108 GWh godišnje, što je malo u odnosu na trenutni tehnički iskoristiv potencijal koji iznosi 600 GWh/godišnje (0,051 Mtoe/godišnje) ako bi kapacitet instalisanih vetro-elektrana bio 500 MW.

Biomasa

Tradicionalna upotreba biomase kao izvora energije koja je dugo vremena postojala u Republici Srbiji uglavnom je ograničena na drvo kao gorivo za direktno sagorevanje, što se u većini slučajeva odlikuje veoma niskom stopom iskorištenosti i nije ekološki opravdano. Procenjuje se da je korišćenjem obnovljive biomase u 2009. godini proizvedeno oko 1,23 Mtoe energije, uglavnom korišćenjem drvne biomase. Ona se uglavnom koristila za grejanje i kuvanje u domaćinstvima i zgradama u ruralnim i prigradskim područjima, a ne za proizvodnju električne energije.
Republika Srbija ima oko 1,97 Mtoe tehnički izvodljivog neiskorišćenog potencijala zasnovanog na poljoprivrednim ostacima i drvnoj biomasi i ostacima iz šumarstva (kora, grančice, panjevi i ostaci od rezanja). Najveći potencijal ima poljoprivredna biomasa - 1,67 Mtoe, zatim biomasa iz drvnih ostataka u sektoru šumarstva od oko 0,3 Mtoe.
Još jedan značajan potencijalni izvor toplote i električne energije mogu biti životinjsko đubrivo i otpad životinjskog porekla jer mogu proizvesti biogas bogat metanom (CH4). Njihovim tretmanom u anaerobnim digestorima mogu se  generisati velike količine metana, koji se može dalje koristiti za proizvodnju toplote i/ili električne energije. Procena zasnovana na broju životinja je pokazala da se na ovaj način može proizvesti do 42.240 toe, na velikim i srednjim farmama, dok potencijalni instalirani kapaciteti elektrana mogu da budu do 80 MWe.
U ovo spada i energija biomase iz komunalnog čvrstog otpada jer se, prema zakonodavstvu EU (Direktiva 2009/28/EC), energija proizvedena iz biodegradabilne frakcije ovog otpada smatra obnovljivim izvorom energije. Energetski potencijal ove komponente komunalnog otpada biološkog porekla u Srbiji procenjen je na 0,22 Mtoe.

Sektor otpada

Deponije su primarna metoda za upravljanje otpadom u Republici Srbiji, pri čemu se komunalni otpad, nastao u domaćinstvima, obično odlaže direktno na deponije bez ikakvog tretmana. Pored 8 regionalnih sanitarnih deponija, Srbija trenutno ima 164 zvanično registrovane lokalne deponije komunalnog otpada, na kojima se uglavnom ne sakuplja niti tretira deponijski gas koji u sebi sadrži preko 50% metana. Rekuperacijom ovog deponijskog gasa moguće je dobiti električnu i toplotnu energiju.
Iako je teško proceniti ukupnu proizvodnju deponijskog gasa, jer se ona razlikuje u zavisnosti od brojnih faktora na samim deponijama, u proseku se može pretpostaviti da se na 1 toni komunalnog otpada formira 200 Nm3 deponijskog gasa, za oko 20 godina. Za ukupnu godišnju proizvedenu količinu od 2,2 miliona tona otpada (u celojSrbiji) i vreme punjenja deponije 20 godina, proizvedeno je oko 8.800 miliona Nm3 deponijskog gasa. Ako bi se prikupilo samo oko 10% te količine gasa, dostupno je 880 miliona Nm3 deponijskog gasa, tj. prosečna godišnja količina je 44 miliona Nm3, tj. 5.500 Nm3/h. Ova količina gasa omogućila bi godišnju proizvodnju oko 88 GWh električne energije i 100 GWh toplotne energije u kombinovanim gasnim motorima, što odgovara 16.165 toe enegije.

Korišćenje obnovljivih izvora energije u Republici Srbiji

Udeo obnovljivih izvora energije u ukupnoj proizvodnji primarne energije u Srbiji u iznosu od 10,441 Mtoe, u 2009. godini, uključujući i velike hidroelektrane, iznosio je 2,173 Mtoe (sa procenom 1,23 Mtoe za biomasu), što čini oko 21%. Procena tehnički izvodljivog neiskorišćenog potencijala obnovljivih izvora energije i proizvodnja energije u 2009. godini dati su u tabeli.
Sektor obnovljive energije u Srbiji smatra se tehnički izvodljivim neiskorišćenim potencijalom od oko 3,6 Mtoe godišnje. Najveći potencijal u proizvodnji obnovljive energije je u biomasi koja čini 51,4% svih neiskorišćenih obnovljivih izvora energije u Republici Srbiji. Na drugom mestu je hidropotencijal, ali sa daleko manjim energetskim potencijalom od biomase. Solarna energija takođe može igrati značajnu ulogu u budućem korišćenju OIE zahvaljujući visokom intenzitetu i trajnosti sunčevog zračenja, kao i geotermalna energijavetara.

Vladica Božić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"