JUPITER
Mihajlo Racković
Jezero lave prečnika 200 km
Na mesecu vatre i leda
Jupiterov mesec Io je, vulkanski, najaktivnije nebesko telo u Sunčevom sistemu. Io je malo veći od našeg Meseca, i treći je po veličini Jupiterov mesec. Od sva četiri Galilejeva satelita (4 najveća Jupiterova satelita, koja je otkrio Galilej, jedini su Jupiterovi sateliti koji imaju sferni oblik), Io je najbliži Jupiteru. Pošto je najbliži Jupiteru, najviše trpi plimski uticaj te velike planete, dok sledeća dva najbliža satelita (Evropa i Ganimed), svojim gravitacijama utiču na Io tako da Io ima relativno eliptičnu orbitu.
Kada je Io najbliži Jupiteru, pod plimskim uticajem planete se isteže - kada je najudaljeniji od Jupitera, vraća se u normalu, i to sve u vremenskom intervalu manjem od dva dana. Ovo istezanje i skupljanje stvara veliko trenje u unutrašnjosti Ia, koje sa svoje strane stvara veliku toplotu i održava unutrašnjost Ia vrućom. Iz ovog razloga Io stvara dvostruko više toplote od Zemlje, iako ima skoro četiri puta manji prečnik od Zemlje.
Svemirska letelica “juno”, koja se nalazi u blizini Jupitera, stalno prikuplja podatke o Jupiteru i njegovim mesecima. Na osnovu ovih podataka, NASA je nedavno napravila zanimljive animacije, na kojima se vide jako strme planine i ogromno jezero lave prečnika oko 200km. Ovo jezero deo je vulkana Loki Patera. Jezero lave ima prilično glatku površinu, ali istovremeno tamnu i reflektivnu, veoma sličnu opsidijanu, vulkanskom staklu na Zemlji.
Lava/magma na/ispod Ia je toplija od one na/ispod Zemlje, i iznosi nekih 1600 ℃ do 2000℃. Međutim, zbog velike udaljenosti od Sunca, pet puta veće od Zemljine, Io prima 25 puta manje sunčeve svetlosti i toplote nego Zemlja, pa je temperatura na mestima gde nema lave oko -150℃. Ovo, bukvalno, Io čini mesecom vatre i leda. Pošto je Io siromašan vodom, led ili, možda bolje rečeno, neka vrsta inja je uglavnom od sumpor-dioksida i ostalih sumporovih jedinjenja.
Tokom dana, sumpor-dioksid je uglavnom u gasovitom stanju i glavni je element izuzetno retke i nestabilna atmosfere meseca pošto zbog slabe sile teže meseca atmosfera stalno beži u svemir. Kad padne noć, dodatno zahladi pa sumpor-dioksid formira inje na površini. Unutar ovog ogromnog usijanog jezera, nalaze se ostrva, a unutar najvećeg (polu)ostrva, nalazi se bela površina, koja je najverovatnije inje. Jezera lave, veća i toplija od ovih na Zemlji, imaju hladna ostrva sa injem mnogo hladnijim od bilo kog mesta na Zemlji, što ovaj svet čini još čudnijim i jedinstvenijim. Često se u literatrui može naći da su jezera i reke lave na površini Ia od tečnog sumpora, što je praktično nemoguće, obzirom da sumpor ključa na mnogo nižim temperaturama od 1600℃, posebno u uslovima ekstremno retke atmosfere i zanemarljivog vazdušnog pritiska. Iako je sama površina Ia veoma bogata sumporom i jedinjenjima sumpora vulkanskog porekla, sama lava/magma je po hemijskom sastavu, najverovatnije, slična onoj na Zemlji (silikati).
Mihajlo Racković
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
