IZ ISTORIJE NAUKE
Dubravka Marić
Stefan Đelineo, fiziolog
Od medicine do kosmosa
 U Srpskoj akademiji nauka i umetnosti je 21. juna održana Svečana akademija posvećena obeležavanju 125 godina od rođenja dopisnog člana SANU Stefana Đelinea. Njegovi rezultati u oblasti komparativno-fizioloških i ontogenetskih istraživanja su osnova evolucione fiziologije na prostoru Balkana, a međunarodno je poznat zbog svog doprinosa na polju fiziologije termičke adaptacije. Pratio ga je glas da je naučnik „bez smisla za neosnovane teorije.“
Malo je naučnih rezultata u fiziologiji koji su tako uporno i toliko često ponavljani u brojnim svetskim laboratorijama, kako bi se i drugi naučnici uverili u ispravnost eksperimentalnih procedura i dobijenih rezultata, kao što je to bilo u slučaju profesora Stefana Đelinea. On je bio veliki naučnik, učitelj i čovek, a što je jednako važno, bio je i dosledan u svemu tome, istaknuto je na Svečanoj akademiji u SANU, čiji je dopisni član postao 1946. Najbolji pokazatelj stručnosti profesora Stefana Đelinea predstavljao je poziv Američkog fiziološkog društva da napiše poglavlje o termogenezi za udžbenik „The Book of Physiology“, koji je objavljen 1963. U recenziji u časopisu „Sajens“ (Science) piše kako ova knjiga mora da se nađe u biblioteci svakog profesionalnog biologa.
Dr Stefan Đeline je od 1946. do 1959. godine, kada je (po drugi put) prevremeno penzionisan, bio redovni profesor na Odeljenju za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Bio je poznat kao vešt eksperimentator, koji se nije libio izlaska na teren na koji je vodio i svoje studente. Bio je prvi direktor Instituta za ishranu naroda, koji je osnovao 1947. godine (kasnije je prerastao u Institut za medicinska istraživanja).
Đelineo je studirao biološke nauke u Beču, Lajpcigu i Beogradu, gde je i diplomirao 1928. Bio je „đak“ osnivača beogradske škole fiziologije, akademika SANU Ivana Đaje. On ga je, sa mesta gimnazijskog profesora u Smederevu, doveo u Zavod za fiziologiju tadašnjeg Filozofskog fakulteta. Asistent je postao 1931. a doktorirao je naredne godine. Đelineovu doktorsku disertaciju pod naslovom „Prilagođavanje termogeneze na toplotnu sredinu“, Srpska kraljevska akademija nauka i umetnosti je 1933. objavila u obliku posebnog rada.
Prevremeno je penzionisan 1937. u zvanju docenta za naučnu oblast fiziologije, ali je dve godine kasnije vraćen na fakultet na isto radno mesto. Skoro ceo Drugi svetski rat je proveo u Banjičkom logoru, iz koga je uspeo da pobegne pre oslobođenja. Po završetku rata je, zajedno sa svojim saradnicima, u zgarištu nastalom nakon savezničkog bombardovanja, tražio sačuvanu opremu i svojeručno ponovo gradio Zavod za fiziologiju, u čijoj se zgradi i danas nalaze laboratorije Instituta za fiziologiju. Bio je član Biološkog društva u Parizu i Društva za ishranu iz Londona, ali i narodni poslanik. Objavio je 141 naučni rad u domaćim i međunarodnim stručnim časopisima, kao i 14 tekstova u kojima popularizuje nauku.
Najviše se bavio istraživanjima u oblasti termoregulacije i bioenergetike, kao temama koje su predstavljale suštinu interesovanja naučnika beogradske fiziološke škole. Proučavao je energetsku razmenu kod - kako su ih nekada nazivali - homeotermnih (toplokrvnih) i poikilotermnih (hladnokrvnih) organizama. Dokazao je da intenzitet proizvodnje toplote homeotermnog organizma, osim od trenutne temperature sredine, zavisi i od toplotnog okruženja u kom je organizam pre živeo i kome se prilagodio. Njegova istraživanja fenomena hibernacije i termogeneze su izazvala pažnju jer su, osim novih naučnih saznanja, donosila i praktičnu primenu od medicine do kosmičkih istraživanja.
Bio je dopisni član SANU i to Odeljenja prirodno-matematičkih nauka, a kasnije i Odeljenja medicinskih nauka. Kao utemeljitelj uporedno-fizološkog pristupa u istraživanjima, praktično je i osnivač Katedre za uporednu fiziologiju, koja i danas postoji na Univerzitetu u Beogradu. Preminuo je prvog oktobra 1971. u Beogradu, a njegova urna je nešto kasnije preneta u Stari Grad na Hvaru, gde je i rođen 17. juna 1898. Kao čovek i naučnik koji se do kraja života držao svojih uverenja, napisao je i svoj epitaf: „Ovdje počiva jugoslavenski fiziolog, profesor Stefan Đelineo.“
Dubravka Marić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
