ARHEOLOGIJA

Priredila: Maja Miljević-Đajić

Misterija izgubljene zemlje Dogerlend

Atlantida Severnog mora

Pre 12.000 godina postojala je teritorija naseljena ljudima koja se danas nalazi ispod Severnog mora. Jedan sudbonosni momenat doveo je do plavljenja i nestanka ovog sveta pre 7.500 godina. Istraživači veruju da su klimatske promene glavni krivac zbog čega je porastao nivo mora, a materijalna kultura drevnih ljudi završila pod vodom.

Bilo je neophodno da prođe osam hiljada godina kako bi se ova izgubljena zemlja, nazvana Dogerlend, otkrila, odnosno saznalo za njeno postojanje. Ovaj naziv je dobila po obali Doger, koja je dobila ime po holandskim ribarskim brodovima iz 17. veka - doggers. Danas se zna da je Dogerlend pojas zemlje koji je nekada povezivao Britaniju sa kontinentalnom Evropom.
Tim arheologa i paleoekologa se udružio i uspeo je da reši misteriju nestale zemlje Dogerlend. Ovaj tim se okupio na Univerzitetu u Birmingemu, u Velikoj Britaniji, kako bi utvrdili mogu li da mapiraju ovu izgubljenu zemlju koristeći podatke o seizmičkoj refleksiji koje je prikupila industrija nafte i gasa. Na njihovo iznenađenje, otkrili su da mogu i, u periodu od samo osamnaest meseci, tim je mapirao skoro 23.000 km2 izgubljene evropske zemlje Dogerlend.

Znalo se za Dogerlend i ranije

Postojanje Dogerlenda prvi put je zabeleženo u knjizi „Priča o kamenom dobu“ sa kraja 19. veka, koju je napisao Herbert Džordž Vels. Radnja knjige bila je smeštena u praistorijsku oblast gde se moglo ići pešice od Evrope do Britanije. Predeo je bio mešavina niskih brda, močvara i šumovitih dolina, odnosno ravnica koja se prvobitno prostirala na većem delu područja koje sada formira Severno more.
Čuvena knjiga Potopljene šume iz 1913. godine, napisana od strane paleobotaničara i geologa Klimenta Rida, bila je važna karika i zapravo prva studija ovog potopljenog sveta. U svojoj knjizi o šumama duž engleske obale on zaključuje da se one protežu izvan najniže plime i da "ništa osim promene nivoa mora neće objasniti njen trenutni položaj". Na osnovu životinjskih kostiju koje su isplivale na otvorenom moru u blizini obale Doger i dubine na kojoj su pronađene, zaključio je da postoje naslage hronološki udaljenih perioda. Postojala je fauna ledenog doba sa životinjama poput vunastih mamuta i nosoroga, konja i bizona. Činilo se da mlađi nalazi potiču iz netaknutog pejzaža, morem prekrivenim. Kliment je bio u pravu, s tim što je bilo potrebno da prođe više od 80 godina da se njegov rad prizna, uvaži i prouči. Njegova knjiga je omogućila arheolozima da počnu da preispituju šta se može saznati o teritoriji ispod Severnog mora i da li bi se moglo više učiniti na istraživanju tog područja.

Prvi arheološki nalazi sa izgubljenog sveta počinju da se pojavljuju kod ribara. Čuveno otkriće 1931. godine dospelo je na naslovne strane kada je ribarski brod “Kolinda” izvlačio mrežu na 40 km od engleske obale. Na zaprepašćenje ribara, pored izvučene ribe, izvukli su grumen treseta koji je sadržao ukrašen bodljikavi predmet. Iako je izvlačenje raznih otpadaka iz mora bilo često, ovaj predmet ih je zaintigrirao. Ono što su pronašli bio je praistorijski harpun. Ubrzo nakon toga harpun je ponuđen Britanskom muzeju na razmatranje. U muzeju su već imali dva slična harpuna pa su odbili poklon. Na kraju je harpun došao u posed biologa sa Kembridža, dr Muira Evansa, koji je intervjuisao kapetana Lokvuda o nalazu i gde ga je otkrio, a zatim ga je dao muzeju dvorca u Norviču. Harpun je poticao iz perioda mezolita (srednje kameno doba) i njegova starost je tada procenjena na 10.000-4.000 godina pne. Mezolit ili srednje kameno doba bilo je deo hronološke priče o Severnom moru koja je u suštini nedostajala kada je paleobotaničar i geolog Kliment Rid proučavao to područje, dvadeset godina ranije. To je bilo vreme kada su Evropu naseljavala male zajednice lovaca-ribolovaca-sakupljača, da bi ih kasnije nasledile neolitske zajednice koje su se bavile poljoprivredom i stočarstvom. Dogerov harpun je, nakon nekoliko decenija, datovan C14 metodom na 11.740 ± 150 godina pne.

Neandertalac koji se osmehuje

Za izgubljeni svet Dogerlend najviše se zna na osnovu otkrivenih mezolitskih predmeta. Međutim, slučajno otkriće iz 2001. godine pružilo je dokaze o postojanju udaljenijih praistorijskih perioda. Bio je to fragment lobanje koja je pripadala neandertalcu, a koja potiče iz Severnog mora sa područja koje je nekada bilo deo Dogerlenda. Neandertalc je nazvan Krijn jer je nađen na holandskoj obali Zilend. Zanimljiv je zato što predstavlja prvi dokaz prisustva neandertalaca u Holandiji. Rezultati studije fragmenta lobanje pokazali su da je Krijn živeo pre otprilike 50.000-70.000 godina. Analiza stabilnih izotopa dala je uvid u njegovu ishranu i pokazala je da se najviše hranio mesom, mada se povremeno hranio i plodovima mora, što ga je činilo jako robusnim, snažne građe za mladog muškarca neandertalca. Jedna istaknuta karakteristika jeste mala koštana izbočina iznad njegove desne obrve. Reč je beningnom tumoru koji nikada do sada nije otkriven među neandertalcima, ali to nije predstavljalo uzrok njegove smrti.
Sa istog područja gde je otkriven neandertalac Krijn pronađena je izuzetna kremena alatka “neandertalski nož”. Njegova upotreba bila je višestruka zbog rukohvata koji je omogućavao njegovom vlasniku da ga koristi za rezanje ili klanje. Kasnije su pronađeni i drugi tipovi kremenih alatki čija se starost proteže i do 300.000 godina

Kraj Dogerlenda

Nakon poslednjeg ledenog doba, pre oko 11.000-7.000 godina, stanovnici Dogerlenda morali su da se suoče sa velikim klimatskim promenama, baš kao i mi danas. Tadašnji nivo mora bio je 70 m niži nego danas. Klimatske promene su dovele do povećanja temperature, otopljavanja glečera i povećanja nivoa mora. Pomešanost otopljenog glečera i morske slane vode vodio je ka stvaranju cunamija. Naučnici su utvrdili da je oko 8150 godina pne, cunami Storega pogodio severozapadnu Evropu. Veličina ovog talasa navela je mnoge da pretpostave da je on imao razoran uticaj na savremene mezolitske zajednice, što je konačno dovelo do plavljenje Dogerlenda, sada potopljenog mezolitskog pejzaža Severnog mora.
Iako je Dogerlend završio pod morem, arheolozi pronalaze artefakte koje more izbaci na obale severozapadne Evrope, ali i one na dnu Severnog mora. Značajan broj artefakata pronalaze kolekcionari, entuzijasti i istraživači tokom surfovanja, u ribarskim mrežama, ali i podvodnim arheološkim iskopavanjima. Najčešće su to predmeti iz perioda mezolita, poput sekira i alata od kremena, kosti i jelenskog roga. Posebni vrhovi strela izrezani su od ljudske kosti. Upečatljive su i ukrašene životinjske kosti i nakit, poput perli od ćilibara i priveska od zuba divlje svinje. Ostala otkrića praistorijskih nalaza uključivala su očuvane fragmente tekstila, vesla i mezolitske kuće uz samu obalu Danske, kao i naselja sa potopljenim podovima kuća, iskopanim kanuima, zamkama za ribe i predmetima za brojne sahrane u delti Rajne/Meze, u Holandiji.

Priredila: Maja Miljević-Đajić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"