MEDICINA

Pripremila: Gordana Tomljenović

dr Lana Ilić-Todorić, radiolog

Mamografija

Rak dojke se leči, otkrijmo ga na vreme

Mamografija je neinvazivna vizualizaciona dijagnostička metoda koja se koristi u prevenciji, detekciji i ranoj dijagnostici karcinoma dojke. Jedina je u stanju da otkrije rak dojke u fazi kad je maligna bolest gotovo stopostotno izlečiva, kaže dr Lana Ilić-Todorić, radiolog u Bel Medic-u

Karcinom dojke je najčešći maligni tumor u žena i vodeći uzrok smrti od svih malignih tumora u svetu i kod nas. Ukoliko se otkrije u ranoj fazi, karcinom dojke je danas gotovo potpuno izlečiva bolest. Ovo su dve ključne činjenice koje govore i o značaju mamografije, radiološke (dijagnostičke i skrining) metode koja je jedina u stanju da otkrije rak dojke u ranoj fazi. Dr Lana Ilić-Todorić, radiolog u beogradskoj Opštoj bolnici Bel Medic, više od dve decenije bavi se i ovom procedurom, podsećajući da se ona preporučuje svim ženama starijim od 40 godina, a posebno ženama sa povećanim faktorima rizika za karcinom dojke.

U SAD i zapadnoj Evropi, svaka osma ili deveta žena oboli od karcinoma dojke - u SAD je ova bolest najučestaliji kancer koji pogađa žene - dok se u našoj zemlji registruje kod svake jedanaeste ili dvanaeste žene! (Po učestalosti slede kolo-rektalni karcinom, karcinom pluća i karcinom grlića materice.) Broj novoobolelih u svetu godišnje iznosi 1.380.000 - u nas 4.600 - pri čemu je Srbija, u poređenju sa drugim zemljama, po učestalosti oboljevanja od karcinoma dojke negde u sredini. Dr Ilić -Todorić kaže da ne postoje delovi sveta u kojima nije zabeležen rak dojke, razlika je samo u visini stope oboljevanja. Najviše stope oboljevanja imaju visoko razvijene zemlje (SAD, Skandinavija i zapadna Evropa), dok su u slabo razvijenim zemljama te stope najniže. U prilog objašnjenju ove statistike, naša sagovornica podseća da na razvoj karcinoma dojke utiču, između ostalog, neki danas nezaobilazni činioci savremenog življenja - povećan stres, odloženo rađanje, nedojenje, način ishrane, upotreba hormonske supstitucije u menopauzi… Neki od tih faktora su kod nas manje izraženi pa je zato i stopa oboljevanja u Srbiji nešto niža nego u razvijenijim delovima sveta. Što se, pak smrtnosti tiče, mortalitet od karcinoma dojke je u zemljama Zapada manji nego u zemljama u razvoju, zahvaljujući boljoj prevenciji i ranom otkrivanju bolesti. Ali, kako svako pravilo ima svoj izuzetak, dr Ilić-Todorić navodi i primer visokorazvijenog Japana, zemlje sa vrlo niskom učestalošću malignih oboljenja dojke, što se objašnjava osobenom kulturom, tradicijom, odnosno načinom života u toj dalekoistočnoj zemlji.

Značaj masovnog skrininga

Do pre dve decenije se smatralo da je karcinom dojke neizlečiv, ali se danas ubraja u one vrste maligniteta koji, u zavisnosti od veličine i stadijuma - treba ih, dakle, otkriti u ranoj fazi - vrlo uspešno mogu da se leče. Mamografija je osnovna vizualizaciona dijagnostička/skrining procedura čiji je cilj upravo rano otkrivanje karcinoma dojke, i jedina je metoda pregleda koja je u stanju da otkrije rak dojke u ranoj fazi, odnosno u stadijumu kad je bolest lokalizovana i, uslovno rečeno, izlečiva. Prema statističkim podacima koje navodi dr Ilić-Todorić, ukoliko se malignitet dojke dijagnostikuje blagovremeno, period preživljavanja je duži - petogodišnje preživljavanje kod lokalizovane bolesti je oko 90 odsto, a kod DCIS (duktalnog karcinoma in situ) čak 97 odsto. Ukoliko se bolest proširuje i metastazira, taj procenat opada sve do 20 odsto kod metastatske faze. Bilo kao dijagnostička ili kao skrining metoda, mamografija se, zato, preporučuje svim ženama starijim od 40 godina, a posebno ženama koje imaju povećane faktore rizika za kacinom dojke, i ženama u menopauzi.

Mamografski skrining je organizovani program za rano otkrivanje raka dojke koji se sprovodi u potpuno zdravih žena, bez ikakvih simptoma bolesti, s ciljem da se smanji mortalitet. Najbolji skrining je organizovan masovni skrining, koji obuhvata sve žene starosti 50 i više godina (tada je veća i senzitivnost i specifičnost mamografije), posebno kad se na njega odazove 70 do 80 odsto pozvanih žena. Da bi se u jednoj populaciji mortalitet žena od raka dojke smanjio za 30 odsto, masovnom skriningu treba da se odazove više od 70 odsto žena. Prvi takvi pilot programi u SAD su započeti još 60-ih, a u Evropi 70-ih godina prošlog veka, što je dovelo do smanjenja stope mortaliteta za oko 25 odsto, i do započinjanja pravih skrininga u zemljama zapadne i severne Evrope; prve organizovane skrininge imale su zemlje Skandinavije, počevši od 70-tih godina. U zemljama našeg okruženja prvi skrininzi su započeti u Hrvatskoj i Sloveniji, kao regionalni, dok je u Srbiji skrining program pokrenut tek ove godine, i to u pojedinim domovima zdravlja, opet kao regionalni, tamo gde postoje uslovi za njegovo sprovođenje. Prema domaćem Nacionalnom programu skrininga na rak dojke, mamografskom pregledu podležu žene od 50 do 69 godina starosti, i to na svake dve godine. Poređenja radi, u SAD se obavlja skrining žena starijih od 40 godina, svake godine.

Pouzdanost i minimalan rizik

Mamografija je jedina dijagnostička metoda za pouzdanu vizualizaciju takozvanih mikrokalcifikacija, prisutnih u oko 30 do 50 odsto ranih karcinoma, koje su često jedini znak malignog tumora. Dr Ilić-Todorić, međutim, napominje da je mamografija, kao dijagnostička procedura, 90 odsto senzitivna, što znači da nije i apsolutno pouzdana, pa se zato periodično ponavlja. Mogućnost poređenja sukcesivnih snimaka sa bazičnim mamografijama omogućava tačniju interpretaciju i povećava mogućnost rane detekcije karcinoma. Izuzetak je mamografija takozvane masne dojke, u kojoj je senzitivnost ove procedure stopostotna.

Lažno pozitivni/negativni nalazi Mamografijom otkrivena promena u dojci ne znači da je ona maligna, ističe dr Ilić-Todorić. Tada je reč o takozvanom lažno pozitivnom nalazu, koji predstavlja samo sumnju i zahteva dodatne dijagnostičke procedure, klinički pregled i eventualnu histopatološku verifikaciju. Lažno negativni nalazi se javljaju kod takozvanih intervalnih karcinoma koji se ne uočavaju na prethodnoj mamografiji ali se vide već na sledećoj, kao i u slučajevima kad su promene prisutne ali ih radiolog ne uoči bilo zbog greške u percepciji ili interpretaciji, ili usled ograničenja same metode (pri pregledu guste žlezdane dojke). Zbog toga je veoma važno, zaključuje naša sagovornica, da mamografiju izvodi dobro obučen tehničar i da mamografski nalaz tumači iskusan radiolog.

Mamografski snimak omogućava vizualizaciju malih nepalpabilnih tumora, kod kojih je nemogućnost opipavanja ograničena ne samo njihovom veličinom ili dubokom lokalizacijom u voluminoznim dojkama, već najčešće nemogućnošću jasne diferencijacije između normalnog i abnormalnog tkiva. Pored toga što detektuje i vrlo sitne nepalpabilne tumore, mamografija omogućava i njihovu preciznu lokalizaciju, kao i (takozvanu stereotaksičnu) biopsiju, neophodnu za histopatološku analizu otkrivenih promena i na njoj zasnovanu dijagnozu. Biopsija (uzimanje uzorka tkiva) izvodi se specijalnim aparatom, „pištoljem“ koji mamografska slika vrlo precizno „vodi“ do mesta uočene promene.

Mamografija je neinvazivna rentgenska metoda, jednostavna za izvođenje, za koju inače nije potrebna nikakva posebna priprema, te je i jedina dijagnostička metoda pogodna za skrining. Kad je reč o eventualnim rizicima od rendgenskog zračenja, dr Ilić-Todorić komentariše da je korist mamografije u prevenciji raka dojke svakako neuporedivo veća od eventualnog rizika. Naša sagovornica objašnjava da je m amografija sofisticirana rendgenska tehnika koja koristi niske doze X-zraka, a filmove visoke rezolucije, te se unutrašnje tkivo dojke prikazuje slikama visokog kontrasta. Drugim rečima, uz minimalno ozračenje, mamografijom se vrlo jasno uočavaju promene koje jesu ili bi mogle da budu kancerogene. I sam mamografski postupak je takav da redukuje dozu potrebnog zračenja. Dojka se postavlja između dve ploče koje je pritisnu, čime se u njoj izjednači gustoća tkiva, a to doprinosi ne samo boljem uočavanju i najsitnijih promena već i smanjenju količine radijacije, zato što X-zraci u tom slučaju prolaze kroz tanji sloj tkiva.

G.T.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja